Alpy, góry o zróżnicowanej budowie geologicznej, zawsze przyciągały śmiałków, którzy pokonywali lodowce jak i przepaściste zerwy skalne. Dachstein, to szczyt w masywie Alp Salzburskich, gdzie prawdopodobnie w 1843 roku utworzono pierwszy ubezpieczony szlak Randkluftsteig  prowadzący na szczyt (2995 m.n.p.m).  

Działania wojenne pomiędzy Cesarstwem Austro-Węgierskim, a Włochami o Tyrol Południowy (Górna Adyga) odcisnęły piętno w krajobrazie górskim. Wiele szczytów, przełęczy było obiektem walk i ich strategiczne znaczenie miało wpływ na budowę umocnień i bunkrów. Struktura obronna musiała być stale zaopatrywana. Efektem tych działań to utworzenie dróg dla dostarczania niezbędnych środków dla walczących jednostek. Tak powstały liczne via ferraty, które obecnie uczęszczane są przez tłumy turystów. Oczywiście, oprócz epizodu wojennego, wiele powstało znacznie wcześniej. Błędne jest założenie, że via ferraty służyły celom wojskowym. W górach Austrii, we Włoszech oraz we Francji spotkamy wiele interesujących ubezpieczonych na stałe szlaków górskich.

Potoczna nazwa na wszystkie stale ubezpieczone szlaki wysokogórskie Via ferrata to z jęz. włoskiego 'żelazna droga'. Określenie oznacza, górski lub wysokogórski szlak o charakterze wspinaczkowym, na trudnych odcinkach ubezpieczony stalowymi linami, klamrami (jako stopnie i chwyty), drabinkami, a nawet wiszącymi konstrukcjami typu mosty. Stosuje się na niej autoasekurację, zapobiegającą przed skutkami odpadnięcia od skały.

Via ferrata – dla kogo? 

Kto może uprawiać tę aktywność? W mojej opinii każdy. Z tym, że nie każdy powinien. Specyfika terenu, położenie w sercu często rozległych masywów wymaga odpowiedniego przygotowania kondycyjnego i psychicznego. Wiele zależy od stopnia ich trudności oraz dostępności. Najdłuższe i najtrudniejsze wymagają dobrej kondycji i uwaga, pewnego doświadczenia wspinaczkowego.  

Idąc z duchem czasu, w wielu rejonach górskich tworzy się via ferraty czysto komercyjne, dla dzieci i mało zaawansowanych turystów, łatwo dostępne, przypominające często parki linowe w sercu gór. No cóż każdemu według marzeń.  

Takie prawdziwe i wymagające wyzwania, to często eksponowane pionowe odcinki, w litych ścianach, które można przejść korzystając z zainstalowanych zabezpieczeń – pokonanie całości dla wielu osób jest doskonałym sposobem na realizacji zaawansowanych wyzwań górskich. 

Przy zachowaniu właściwej oceny swoich możliwości, wiele szlaków jest dostępnych dla każdego, kto ma odpowiedni sprzęt i czuje się na siłach, by przez dwie, trzy godziny przemieszczać się, intensywnie używając rąk i stawiając ostrożnie każdy krok. Jedyne, co nas dyskwalifikuje, to przeciwskazania zdrowotne. 

W co należy się zaopatrzyć, by móc udać się na via ferratę?

Z technicznego sprzętu potrzebujemy: uprzęży (najlepiej biodrowej), specjalistycznej lonży-absorbera oraz dodatkowego karabinka i kasku. 

Odzież – tu dla każdego zaawansowego turysty sprawa jest w miarę oczywista. Przypomnę, im bardziej górski teren, w którym będziemy się poruszać, tym więcej potrzebujemy elementów ubioru. Niezbędne są dostosowane do intensywnego użytku buty o charakterze podejściowo – wspinaczkowym. Czy będą to niskie czy za kostkę zależy wyłącznie od naszych preferencji. Ważne by były na solidnej podeszwie typu wibram lub innej gumie. Buty sportowe – tak popularne obecnie (niestety) wśród sporej grupy turystów na podeszwie z plastiku, to proszenie się o kłopoty. Pomijam ich trwałość i odporność mechaniczną podeszwy, to przede wszystkim nie gwarantują właściwej przyczepności szczególnie na mokrej skale. A warunki w górach zwykle są dość zmienne. Reszta ekwipunku to kurtka typu softshell, podkoszulka termoaktywna, kurtka przeciwdeszczowa, spodnie z materiału szybkoschnącego oraz cienki polar to powinno się znaleźć w małym wygodnym i dostosowanych do wędrówek górskich plecaku. Żadnych tornistrów i miejskich plecaków! Pomijam ich niewygodę w noszeniu i funkcjonalność, to utrata plecaka wskutek urwania się np. szelek to groźna sytuacja nie tylko dla nas, ale też dla współtowarzyszy wspinających się poniżej nas! Oczywiste uzupełnienie ekwipunku górskiego to latarka, apteczka, woda i żywność wysokokaloryczna. 

W przypadku ferrat położonych w wyższych partiach gór, może się zdarzyć, że na niektórych odcinkach będzie zalegał twardy, zmrożony śnieg. Czasami też podejście pod drogę prowadzi po lodowcu. W takim wypadku musimy mieć ze sobą raki turystyczne i najlepiej czekan turystyczny, o prostym stylisku. Pamiętajmy - posługiwanie się specjalistycznym sprzętem wymaga przeszkolenia. Rozsądek jest niezbędny, gdy podejmujemy wyzwania, których wcześniej nie realizowaliśmy. 

UWAGA! 

Jeśli nie jesteśmy pewni, jak się asekurować, zapytajmy obsługi w sklepie wspinaczkowym lub ukończmy specjalistyczne szkolenie.

Via ferrata – najważniejsze zasady bezpiecznego działania: 

• upewnij się, czy twój sprzęt ma atesty UIAA i spełnia certyfikację CE; 

• należy przeczytać dokładnie instrukcję obsługi lonży przed pójściem w góry! 

• zawsze sprawdź siebie i partnera, czy macie poprawnie założoną i zapiętą uprząż, kask i odpowiednio wpiętą lonżę; 

• przygotuj i zaplanuj wspinaczkę, zabierz ze sobą schemat, prześledź drogi zejścia; 

• kiedy wspinamy się na stromym lub pionowym fragmencie, na jednym odcinku liny (pomiędzy dwoma kotwami) powinna znajdować się tylko jedna osoba – dzięki temu, przy potencjalnym upadku nie spadniemy na drugą osobę; 

• pamiętaj, w górach załamanie pogody może przyjść nieoczekiwanie; przy burzowej aurze nigdy nie wychodź na szlak (żelazne zabezpieczenia mogą przyciągać pioruny!); 

• spakuj do plecaka kurtkę przeciwdeszczową i polar, termos z gorącą herbatą, coś do jedzenia energetycznego, naładowany telefon, latarkę – najlepiej czołówkę; 

• sprawdzaj stan zabezpieczeń do których się wpinasz, czy są w dobrym stanie i wzbudzają twoje zaufanie; 

• nigdy nie wchodź na via ferraty zamknięte dla ruchu; najprawdopodobniej zabezpieczenia na nich powinny ulec wymianie. 

Dariusz Porada, 2023.