Aktywność wspinaczkowa wymaga stosowania różnych rodzajów karabinków. Aby wybrać te, które są najbardziej przydatne i właściwie je wykorzystać, należy poznać ich rodzaje.
Budowę karabinków omówię na podstawie trzech głównych kryteriów:
• kształtu korpusu;
• rodzaju zamka;
• parametrów.
Zrozumienie różnic pomiędzy karabinkami ułatwi wybór wspinaczkowego wyposażenia, które jest niezbędne dla preferowanego rodzaju wspinaczki.
1. Kształty karabinków
1.1 Asymetryczny D-kształtny
Asymetryczne karabinki D-kształtne (czasami nazywane karabinkami offsetowymi) to najbardziej popularny model w ofertach producentów, ich budowa to rozwinięty konstrukcyjnie zwykły karabinek typu D. Są nieco zwężone na jednym końcu, aby zmniejszyć ciężar własny. To udany kompromis między wagą a wytrzymałością. Asymetryczne karabinki mają większy prześwit po otwarciu zamka, profilowany kształt zapewnia też większą swobodę wpinania liny lub pętli. Z drugiej strony są mniej pojemne dla dwóch żył, czy taśm, właśnie ze względu na budowę, jak o podobnej wielkości karabinki D czy owalne. Asymetryczne karabinki stanowią ogromną większość w ofercie producentów, są podstawowymi elementami w ekspresach, z których korzystają wspinacze.
Podsumowanie:
• duży prześwit;
• w większości kute matrycowo na gorąco /Drop, Hot Forget / o lekkiej wadze (23-30 g);
• poręczne i zajmujące mało miejsca na pętli sprzętowej;
• droższe niż inne popularne karabinki;
• korzystniejszy rozkład siły udaru w związku z asymetrycznym kształtem, obciążenie z reguły działa w przesuniętej osi karabinka;
• delikatniejsze i bardziej wrażliwe na uszkodzenia;
• mniejsza pojemność sprzętowa.
1.2 Kształt gruszkowaty (HMS)
Ten rodzaj karabinka ma duży prześwit umożliwiający łatwe wpinanie liny węzłem wyblinkowym lub półwyblinką, szeroką płaszczyznę pracy liny. Karabinki w kształcie gruszki są używane głównie do wpinania przyrządów do asekuracji i zjazdu, ale mogą używane w punktach centralnych podczas wspinaczki górskiej lub wspinaczki wielowyciągowej. To właściwie sprzęt osobisty, dlatego istotne jest dobranie sprzętu do własnych upodobań ale i użytku zgodnego z przeznaczeniem. Karabinki gruszkowate posiadają różne rozwiązania zabezpieczające zamek przed otwarciem. Mogą być zakręcane ręcznie – najbardziej popularne i proste w użyciu, lub automatyczne.
Podsumowanie:
• duży prześwit, spore rozmiary i waga;
• przeznaczone do współpracy z przyrządami asekuracyjnymi i zjazdowymi, oraz do budowania stanowisk;
• systemy blokowania zamka należy dobrać do aktywności wspinaczkowej, rozwiązania automatyczne są droższe niż zwykłe karabinki.
1.3 D – kształtne
Karabinki w kształcie litery “D” mimo że doskonałe w swojej budowie coraz częściej są wypierane przez D-asymetryczne. Od strony konstrukcyjnej lepiej przenoszą obciążenia w osi wzdłużnej korpusu w stosunku do zamka. Ich zdecydowanie słabym punktem jest spadek wytrzymałości, gdy obciążenie nie jest idealnie w osi wzdłużnej.
Podsumowanie:
• największa wytrzymałość w osi wzdłużnej;
• mają większy prześwit niż karabinki owalne ale mniejszy niż D – asymetryczne
• optymalne parametry wytrzymałościowe w wąskim zakresie pracy karabinka.
1.4 Owalne
Karabinki owalne mają głównie zastosowanie w speleologii, konstrukcja ogranicza ich wytrzymałość w porównaniu z karabinkami o innych kształtach. Owalny, bez załamań korpus, idealnie współpracuje z przyrządami do podchodzenia i zjazdu. Praca bloczków w nich jest również wyśmienita.
Podsumowanie:
• owalny kształt ogranicza przenoszenie większego obciążenia w innych kierunkach niż oś wzdłużna;
• doskonałe do systemów bloczków i autoratownictwa;
2. Budowa zamka
2.1 Karabinki z prostym zamkiem (Straight Gate)
Standardowe proste zamki w karabinkach powszechnie wykorzystywane w różnych modelach. Większość użytkowników używa ich jako składową część ekspresu wpinanego w punkt asekuracyjny. Używane jako karabinki sprzętowe, oraz do budowy punktów na stanowisku.
Wszystkie karabinki z zabezpieczeniem, niezależnie od typu blokady, są zbudowane w oparciu o prosty zamek. Może być z końcówką Key-lock lub zwykłą opartą na zasadzie poprzeczki i nita. To pierwsze rozwiązanie jest przyjaźniejsze dla lin, taśm i ogólnie w użytkowaniu sprawdza się lepiej, zdecydowanie lepszy wybór.
2.2 Zamek gięty (Bent Gate)
Ta konstrukcja zamka z założenia powstała w celu ułatwienia wpinania liny. Obecnie nie ma producenta który by nie oferował tego rozwiązania. Specyficzny kształt zamka sugeruje, by nie używać go do wpinania w punkty asekuracyjne, należy przestrzegać zasady by karabinki używane z liną były tylko do tego przeznaczone.
2.3 Zamek druciany (Wiregate)
Zamki wykonane są z drutu ze stali nierdzewnej, ich specjalny sposób wykonania eliminuje ruchome zapadki i sprężyny. Rozwiązanie to zmniejsza wagę karabinka i eliminuje potrzebę stosowania dodatkowych części tak jak w konwencjonalnych rozwiązaniach. Nie bez znaczenia jest myśl, która przyświecała podczas jego konstruowania, by ograniczyć efekt otwierania się zamka podczas obciążenia. Mniejsza bezwładność eliminuje podatność na otwarcie zarówno pod wpływem gwałtownego udaru (tzw. efekt whiplash), jak i pracy liny np. podczas opuszczania wspinacza. Karabinki z zamkami tego typu są mniej podatne na zamarzanie
3. Rozmiary karabinków, waga i wytrzymałość
Duże, o regularnych kształtach są zwykle łatwiejsze w obsłudze i łatwiejsze do operacji sprzętowych (mają większy prześwit) i mogą pomieścić więcej sprzętu. Są one powszechnie używane z przyrządami asekuracyjnymi i zjazdowymi ale też mają swoją wagę, uzależnioną od systemu zabezpieczeń.
Zwykłe karabinki mogą być albo ultralekkie (23g) o konstrukcji I Beam ( dwuteowej) i zamkiem typu Wire albo o konstrukcji tradycyjnej wahającej się wagowo zwykle w granicach ok. 50 g. Mniejsze są lżejsze i zajmują mniej miejsca na uprzęży, ale mogą być trudniejsze w operowaniu. To będzie idealny wybór na drogi sportowe.
Szerokość otwarcia zamka podawana jest w milimetrach, warto zwrócić na to uwagę patrząc na rozmiar karabinka pod kątem przeznaczenia. Karabinki w ekspresach z reguły posiadają prześwit wystarczający do wpięcia dwóch żył liny. Miniaturyzacja sprzętu spowodowała bardzo mocne zróżnicowanie ich przeznaczenia.
Zbyt mały prześwit może powodować blokowanie się palców między zamkiem i korpusem, podczas wpinania liny szczególnie podczas wspinaczki zimą lub w górach. Ważne, jeśli mamy zamiar wspinać się tylko latem i po drogach jednowyciągowych, prowadzonych jednotorowo, wybierzmy małe i lekkie karabinki. Do aktywności górskiej, oraz technik mieszanych lepiej zaopatrzyć się w karabinki z większym prześwitem oraz bardziej masywne.
3.1 Waga karabinków
Ogólnie rzecz biorąc, im waga sprzętu który nosisz ze sobą podczas wspinaczki jest mniejsza, tym lepiej. Superlekkie karabinki z racji wagi są niewielkie, co może utrudniać w pewnych sytuacjach ich używanie, czasem ich przeznaczenie jest mocno ukierunkowane jako np. karabinki do camów. Ponadto zastosowane rozwiązania: mniejszy profil; delikatny zamek; cienka warstwa anodyzowania szybciej wycierająca się od liny; tarcie o skałę co w efekcie tworzy zarysowania i uszkodzenia korpusu często skracają ich żywotność.
Średnia waga karabinka to około 50 g, jeśli zabierzemy na wspinanie 30 karabinków będą ważyć 1.5 kg, doliczamy taśmy, kości, camy, waga sprzętu robi się pokaźna. Przy zastosowaniu 30 karabinków o średniej wadze 28 g to mamy 84 dkg. Wybór należy do nas.
3.2 Parametry wytrzymałościowe
W rozważaniach teoretycznych, siła chwilowo wytworzona w łańcuchu (układzie) asekuracyjnym może wynieść ok. 20 kN, to sytuacja dość skrajna ale możliwa. Jak wiemy, wytrzymałość układu jest taka jak jego najsłabszy punkt. Odłóżmy wytrzymałość osadzonych trwale czy przez nas punktów przelotowych, elastyczność liny, pochłanianie przez nią energii itd. Czy karabinek oznaczony wytrzymałością 24 kN jest bardziej wytrzymały niż karabinek z oznaczeniem 20kN? Z pewnością tak. Ale czy to ma jakieś znaczenie? W przeważających sytuacjach dla pracy układu – praktycznie żadne.
Wytrzymałość przy otwartym zamku i wzdłuż osi poprzecznej dla większości karabinków wynosi mniej (około trzykrotnie) niż przy zamkniętym zamku. Karabinki o większych parametrach przy otwartym zamku i wzdłuż osi poprzecznej zdecydowanie są bardziej polecane.
Pamiętajmy jednak, wszystkie dostępne na rynku karabinki muszą spełniać wymogi, normy CE i UIAA te ostanie są mocno restrykcyjne. Parametry powinny być opisane na korpusie karabinka. Wszystkie karabinki wspinaczkowe spełniające powyższe normy są przeznaczone do użycia podczas wspinaczki, ale uwaga – zgodnie z instrukcją producenta!
Karabinki są przystosowane do pracy w trzech kierunkach: wzdłużnym (główna oś), bocznym (oś poprzeczna) i podczas otwarcia zamka. Biorąc pod uwagę wybór karabinka zwracamy zawsze uwagę na parametr wytrzymałościowy przy otwartym zamku. Sytuacja, że zamek lekko się otwiera podczas udaru nie jest wcale rzadka. Jak pisałem wcześniej, zamki typu Wire znacznie ograniczają tę niedogodność. Postęp technologiczny spowodował, że wiele karabinków z tradycyjnym zamkiem ma podwyższony parametr wytrzymałości przy otwartym zamku, rzędu 8 kN. To jest wartość bardzo zadowalająca.
3.3 Przeznaczenie
Jak dobrać podstawowy zestaw karabinków? Który karabinek należy używać do określonych sytuacji? Otóż to nie jest prosta sprawa. Wspinanie to ciąg wielu zmiennych czynników. Uniwersalny produkt jak wiemy jest do wszystkiego i do niczego. Kiedy już przebrniemy przez setki ofert, jak kształt, rodzaj zamka, rozmiar, waga i parametry wytrzymałościowe pozostanie proste pytanie. No to co wybrać ? Cechy, które predysponują karabinek doskonałym do wspinaczki sportowej, mogą się nie sprawdzić się we wspinacze lodowej lub górskiej.
Oczywiście każdy certyfikowany karabinek może być wykorzystany w każdej sytuacji przewidzianej jego budową. Jak większość sprzętu wspinaczkowego, wiele z nich jest jednak zaprojektowana z myślą o szczególnej funkcji. Dobór odpowiedniego karabinka do odpowiedniego rodzaju użytkowania znacznie ułatwi nam nasz wspinaczkowy skomplikowany los.
Wybór lekkich „druciaków” przy wspinaniu alpejskim to szybsze poruszanie zespołu, wytrzymalsze, cięższe karabinki do wspinania sportowego gdzie częste obciążenia są normą, znacznie dłużej posłużą. Jak w przypadku wielu sytuacji, sprawa sprowadza się do prostej zasady – używaj odpowiedniego sprzętu do danych warunków. Poniżej wskazówki, jakie karabinki dla początkujących oraz zaawansowanych wspinaczy wybrać, pomijam tu karabinki owalne jak i D-kształtne. Od czegoś trzeba zacząć, jako zwolennik prostych rozwiązań proponuję zacząć od podstaw:
4. Przykłady zastosowania karabinków które polecam wspinaczom
Karabinki gruszkowe (HMS) do przyrządów asekuracyjnych i czynności zjazdowych, punktów centralnych stanowiska koniecznie z zabezpieczeniem /automat lub zakręcany/.
Duża płaszczyzna pracy i łagodna krzywizna korpusu, zapewnia płynne operacje związane z przesuwem liny w przyrządzie. Można stosować do asekuracji przy użyciu półwyblinki, jako punkt centralny, spory prześwit ułatwia wpinanie wielu taśm, lin, zaprowadza przejrzystość w systemie asekuracyjnym.
Karabinki osobiste - do lonży lub węzła zaciskowego, przewiązywania się po skończeniu drogi.
Lekki poręczny- zajmuje mało miejsca na uprzęży, powinniśmy posiadać taki karabinek na wszelki wypadek.
Karabinki (pełnowartościowe karabinki)- do wpinania sprzętu, do stosowania w przedłużaniu punktów przelotowych, również kompletowania samodzielnie ekspresów lub ekspresów tzw. górskich.
5. Przegląd i konserwacja
Karabinki to jeden z najważniejszych elementów łączących nas z najsilniejszym elementem łańcucha asekuracyjnego czyli liną. Solidna z reguły konstrukcja i właściwe użytkowanie czyni je nie zniszczalnymi dla ludzkiej ręki. Często trudne warunki pracy w skale powodują nieodwracalne uszkodzenia karabinków.
Najczęstszymi powodami wycofania karabinków z użytku jest:
• złamanie korpusu w wyniku uderzenia o krawędź skalną, uszkodzenie na wskutek przełamania na kotwie lub haku; karabinek który wygląda w miarę dobrze, lecz ma odkształcony (nawet lekko) korpus nie nadaje się do użytku;
• wygięcie korpusu karabinka w osi wzdłużnej lub poprzecznej, uniemożliwiające domknięcie zamka;
• niedomykanie się zamka wskutek odkształcenia się zamka lub pęknięcia sprężyny;
• zużycie zamka typu Wire na wskutek deformacji;
• zużycie korpusu w miejscu styku z liną lub punktami asekuracyjnymi, często tworzą się wytarcia od liny, zadziory i nacięcia;
• zmniejszenie średnicy korpusu w karabinkach używanych z przyrządem asekuracyjnym, intensywne użytkowanie wypiłowuje rowek w korpusie, powodując spadek wytrzymałości;
• korozja oraz utlenianie korpusu w trudnych warunkach powiązane często ze zmianą koloru.
Problemem karabinków osobistych oprócz wyżej wymienionych, są awarie tulei blokujących. Dotyczy to zarówno zakręcanych jak i automatycznych blokad. Najczęstsze przypadki to:
• zablokowanie się zamka w pozycji zamkniętej przez blokadę, brak możliwości odkręcenia/odblokowania;
• w przypadku blokad typu Twist-lock Plus / Triple-lock tuleja często nie wraca w położenie startowe, to częsta awaria sprężynek i układu śrubowego;
• wszelkiego rodzaju rysy i pęknięcia na korpusie, mogą świadczyć o uszkodzeniu.
Uwaga! Wszelkie mechaniczne uszkodzenia i wyraźne ślady zużycia należy traktować niezwykle poważnie, to sygnały, że kres życia karabinka nadszedł. Brutalne sformułowanie, że sprzęt jest tańszy od trumny nie wzięło się z niczego. Karabinki właściwie użytkowane wymagają co jakiś czas kontroli. Osobiście przeglądam sprzęt w przypadku jakiegoś incydentu związanego z odpadnięciem lub sytuacją ekstremalną, gdzie sprzęt był mocno obciążany lub eksploatowany. Zwyczajowo, po sezonie zawsze oglądam i sprawdzam cały sprzęt oraz dokonuję konserwacji. Oprócz kontroli wzrokowej i sprawdzenia poprawnego działania konieczne a wręcz niezbędne jest jego wyczyszczenie, usunięcie pyłu, brudu, resztek magnezji itd. Karabinki można płukać w ciepłej wodzie z detergentem. Po wysuszeniu i przedmuchaniu powietrzem, elementy zamka, nitów, sprężyn, tulejek zabezpieczających smaruję środkiem na bazie teflonu. Używam tzw. suchego smaru, zapobiegającemu powstawaniu powierzchni do której przylegałby kurz, drobiny piasku ect.
6. Zalecenia użytkowe
• w trakcie prowadzenia asekuracji przewiduję by karabinek działał zawsze w osi wzdłużnej,gdzie ma największa wytrzymałość;
• prowadzona lina asekuracyjna musi być zawsze ukierunkowana w stronę korpusu, nigdy zamka;
• przewiduję sposób pracy karabinka przy udarze, nie dopuszczam do możliwości przełamania karabinka przez krawędzie;
• niweluję możliwości poprzecznego ustawiania się karabinka wpiętego w punkt przelotowy;
• karabinek współpracujący z liną nie powinien mieć luzu i możliwości obracania się wokół osi, większość ekspresów posiada ciasne przeszycie lub gumowy string uniemożliwiający obrót, w przypadku uszkodzenia – wymieniam element na sprawny, doraźnie można użyć plastra;
• do punktu asekuracyjnego zawsze wpinam ten sam karabinek, spity, ringi nie zawsze są łagodne dla korpusu karabinka, mogą go zadrapać, tworzyć zadziory.
• użycie karabinka o ostrych i poszarpanych krawędziach korpusu do wpinania liny może spowodować jej uszkodzenie a w konsekwencji doprowadzić do jej zerwania;
• karabinki współpracujące ze spitami, hakami czy ringami powinny mieć bardziej „pancerny” korpus ze względu na jego szybsze zużywanie;
• zamki typu Wire są bardziej odporne na efekt Whiplash;
• przy kompletowaniu własnym ekspresów zwróć uwagę, by szerokość zszywanej taśmy była dopasowana do rozmiaru dolnej części korpusu karabinka, zbyt szeroka taśma powoduje niekorzystny rozkład obciążeń;
• jest korzystniej, gdy karabinki w ekspresie są obrócone zamkami w tę samą stronę, siła udaru przenoszona jest w jednej linii, wzdłuż taśmy i korpusów karabinków;
• przy używaniu asekuracji z kubków i półwyblinki stosuj karabinki oznaczone symbolem HMS, do półautomatycznych przyrządów (GriGri i podobne) można stosować mniejsze karabinki tego typu;
• kontroluj stopień zużycia karabinków, sprawdzaj działanie blokady zamka w karabinkach osobistych;
• pamiętaj, nie używaj karabinków znalezionych lub pozyskanych, bez Ci znanej historii użytkowania;
• używaj najlepszego sprzętu, na jaki Cie stać.
